ඓතිහාසික සෝමාවතී රජමහා විහාරය - පොලොන්නරුව

දිවයිනේ ඓතිහාසික බෞද්ධ සිද්ධස්‌ථාන අතරින් පොලොන්නරුව සෝමාවතී රජමහා වෙහෙරට හිමි වන්නේ අද්විතීය ස්‌ථානයකි. ක්‍රි. පූ. දෙවැනි සියවසේ රුහුණු රටේ රජ කළ කාවන්තිස්‌ස රජතුමාගේ නැගණිය වූ සෝමාදේවිය හා ඇගේ සැමියා වූ ගිරිඅභය කුමරු සමඟ මහවැලි ගඟ අසබඩ සෝමපුර නමින් රාජධානියක්‌ පිහිටුවා ගෙන එම පළාත පාලනය කළ බව ඉතිහාසයේ සඳහන් වේ.

ඒ වන විට අවට ගල්ලෙන් තුළ මහ රහතන් වහන්සේලා වැඩ සිටි බව දැන සෝමාදේවිය නමින් චෛත්‍යයක්‌ ඉදිකර බුදුන් වහන්සේගේ දකුණු දළදා වහන්සේ ලබාගෙන එම චෛත්‍ය තුළ නිධන් කළ බව ශාසන ඉතිහාසයේ දැක්‌වේ.

මේ අනුව බලන කල මහනුවර දළදා මාලිගාවේ වැඩ වෙසෙන දන්ත ධාතුන් වහන්සේටත් බොහෝ කාලයකට පෙර සර්වඥ දකුණු දළදා වහන්සේ සෝමාවතී චෛත්‍ය තුළ නිධන් ගතව රාජ රාජ මහාමාත්‍යාදීන් විසින් පුද පූජා පැවැත්වූ බව ධාතු වංශය පෙන්වා දෙයි.

මෑතක්‌ වන තුරු සෝමාවතිය ගැන බොහෝ දෙනා දැන සිටියේ නැත. මහනුවර දන්ත ධාතුන් වහන්සේගේ ඉතිහාසය සිංහල රජදරුවන් අතින් නොකඩවා පැවත ආ නමුත් සෝමාවතිය පිහිටි පොලොන්නරුව ප්‍රදේශය පොලොන්නරු යුගය අවසන් කළ නිශ්ශංක මල්ල රජුගෙන් පසුව එනම් 12 වැනි ශත වර්ෂයෙන් පසු වනගත වී නටබුන් ස්‌වභාවයට ගිය නිසා සෝමාවතිය හා දකුණු දන්ත ධාතුන් වහන්සේ ද එතනින් අමතක විය.

මෙම ප්‍රදේශය තවත් පරිහානියට යැමට හේතු වූයේ එය පොලොන්නරු නගරයෙනුත් සැතපුම් 26 ක්‌ පමණ ඈත මහ වන මැද පිහිටි නිසා ය.

සේරුවිල චෛත්‍යයේ නිදන්කර ඇති ශ්‍රී ලළාට ධාතුන් වහන්සේ පිළිබඳ ඉතිහාසය දක්‌වන ධාතු වංශයේ සෝමාවතිය සම්බන්ධ ඉතිහාසය ද සැකෙවින් දක්‌වා ඇත.

සෝමාවතී නමැති කාවන්තිස්‌ස රජුගේ සොහොයුරිය අභය නම් කුමරෙකු සමඟ විවාහ වී රුහුණේ ‘ගිරි’ නමැති ස්‌ථානයක වාසය කර ඇති කල්හි මෙම දෙපළ රජු සමඟ අමනාප වී සේරුවිල පිහිටි ‘සේරු’ නම් ප්‍රදේශයෙහි සිටි සිව රජු බැහැදැක කරුණු කාරණා අවබෝධ කිරීමෙන් අනතුරුව රජ පැහැදී ඔහු විසින් තෑගි කර දෙන ලද පුණ්‍ය භූමියේ සෝමාවතී චෛත්‍යය ඉදිකර වූ බවත්, අනතුරුව රහතුන් වහන්සේ නමක්‌ විසින් ඉන්දියාවේ සිට වැඩම කරවන ලද දකුණු දන්ත ධාතුන් වහන්සේ නිදන් කළ බවත් ධාතු වංශය පෙන්වා දෙයි.

#ඓතිහාසික සෝමාවතී රජමහා විහාරය පොලොන්නරුව අතීත කතා පුවත

බුදුරජාණන් වහන්සේගේ ශ්‍රී ශරීරය ආදාහනය කළ කල්හි උන්වහන්සේගේ අදිටනට අනුව ලළාට ධාතුවය, අකු ධාතු දෙනමය, සතර දළදා යන මෙම මහා ධාතු සත කොටස්‌වලට වෙන් නොවී, නොබිඳී, නොවිසිරී එළෙසින් ම ඉතිරි විය. ශ්‍රී ශරීරයේ ඉතිරි අස්‌ථි සියල්ලම මුං පියලි කඩ සහල්, අබ ඇට යන ප්‍රමාණයන්ට බිඳී වෙන් වී ගොස්‌ ඇත.

මෙහි දළදා යනුවෙන් හඳුන්වනු ලබන්නේ ‘රදනක’ (Canine) නම් වූ දත් විශේෂයයි. එයට පාලි භාෂාවෙන් ‘දාඨා’ යනුවෙන් කියනු ලැබේ. දීඝ නිකායේ ලක්‌ඛණ සූත්‍රයේ සඳහන් වන ආකාරයට බුදුරදුන්ට දත් සතළිහක්‌ විය. මෙම සියලු දත් සමාන්තරව මුතු ඇට පෙළක්‌ මෙන් විය. දළදා සතර අන් දත්වලට වඩා ඉතාමත් සුදු පැහැයෙන් යුක්‌ත විය. සතර දළදාවහන්සේගෙන් දීප්තිමත් ආලෝකධාරා විහිදේ. ඒවාට ‘දාඨා ප්‍රභා’ යයි කියනු ලැබේ.

බුදුරජාණන් වහන්සේ පිරිනිවන් පෑ බව ඇසූ නාග ලෝකයේ ජයසේන නා රජු මහත් වූ දුකට පත්ව “අවසාන වතාවටත් බුදුරදුන් දැක බලා ගෙන වන්දනා මාන කරන්නෙමි” යෑයි සිතා මහත් වූ නාගයින් පිරිවරාගෙන කුසිනාරාවට පැමිණ නමස්‌කාර කර ධාතු බෙදන කල්හි එම ස්‌ථානයට විත් එකත්පසෙකින් සිටියේය. ධාතු බෙදීමේදී එහි පැමිණ සිටි ද්‍රෝණ නම් බමුණා සර්වඥ දකුණු දළදා වහන්සේ බිම දමා පයින් වසාගෙන ඇත. උඩු වම් දළදා වහන්සේ වස්‌ත්‍ර අතරේ සඟවාගෙන ඇත. එහි වැඩමව සිටි ඛේම මහරහතන් වහන්සේ විසින් චිතකයේ ගිනි නිවීමටත් පෙර චිතකයෙන් සර්වඥ යටි වම් දළදා වහන්සේ ගෙන කාලිංග දේශයට වැඩම කර එහි රජුට පිරිනමා ඇත.

සර්වඥයන් වහන්සේගේ එක්‌ දකුණු දළදාවක්‌ බිම දමා පයින් වසා ගෙන සිටින බැව් දුටු ජයසේන නාරජු ඔහුට නොදැනෙන සේ ධාතුන් වහන්සේ සෘද්ධියෙන් ගෙන නා ලොවට වැඩම කර නාග පුරය මැද මැණික්‌ සෑයක්‌ තනා දකුණු දළදා වහන්සේ එහි තැන්පත් කර මහත් වූ පුද පූජා පවත්වනු ලැබීය.

යටි වම් දළදාව සක්‌දෙව් රජු තව්තිසා දෙව්ලොවට ගෙන ගොස්‌ සිළුමිණ මහා සෑයේ තැන්පත් කළේය. පසු කලෙක හේමමාලා කුමරිය හා දන්ත කුමරු මෙම දළදා වහන්සේ ලක්‌දිවට වැඩම කරවූහ. මේ අනුව අවබෝධ විය යුත්තේ අද මහනුවර ශ්‍රී දළදා මැඳුරේ වැඩ සිටින්නේ මෙම යටි වම් දළදා වහන්සේ බවයි.

සෝමාවතියට වස්‌තු වන්නේ ද්‍රෝණ බමුණා විසින් පයින් වසාගෙන සිටියදී ජයසේන නා රජු විසින් ලබාගෙන නාග ලොවට ගොස්‌ මැණික්‌ සෑයේ තැන්පත්ව පූජෝපහාර දැක්‌වූ ඒ සර්වඥ දකුණු දළදා වහන්සේ ය.

කාවන්තිස්‌ස රජු සමයේ මහා දේව මහතෙරුන්ගේ සිසුවෙකු වූ මහින්ද නාහිමි තෙරණුවෝ සර්වඥ දකුණු දළදාව ගෙන ලක්‌දිවට වැඩම කළහ. ගිරි අභය රජතුමා විසින් එම දකුණු දළදාව නිදන්කර ස්‌ථූපයක්‌ තැනවූයේය. එය සෝමාවතී මහා සෑය නම් වෙයි. මෙය ක්‍රි. පූ. 2 වැනි සියවසේදී සෑදුවක්‌ වේ.

සෝමාවතී මහා සෑයේ වැඩ සිටින දකුණු දළදා වහන්සේ බොහෝ ප්‍රාතිහාර්යයන් සිදු කරන ධාතුන් වහන්සේනමක්‌ බව බොහෝ දෙනාගේ පිළිගැනීමයි.

අවස්‌ථාවන් කිහිපයකදීම මේ ධාතු ස්‌ථූපයෙන් දීප්තිමත් ආලෝක ධාරා විහිදී ඇත. ධාතු ගර්භයෙන් හේවිසි හඬ හා මධුර මනෝහර සංගීත හඬ නිකුත් වී ඇත. මෑත භාගයේදී මෙවැනි ප්‍රතිහාර්ය දුටු බොහෝ අය වෙති.

සෝමාවතී පුද බිම නොයෙක්‌ අසිරිමත් හා ආශ්චර්යයන්ගෙන් ගහණ පුණ්‍ය භූමියක්‌ ලෙසත්, බෞද්ධ අබෞද්ධකාගේත් ගෞරවයට හා පූජනීයත්වයට පත්ව තිබේ.

(උපුටා ගෙන සංස්කරණය කර ඇත....)

(හර්ෂ මදුෂාන් රත්නායක)